Di tích thắng cảnh quốc gia Vịnh Xuân Đài

Vịnh Xuân Đài nằm cách thức TP Tuy Hòa khoảng 45km về phía bắc có 1 vùng non xanh nước biếc, sơn thủy hữu tình lại cất chứa rộng rãi sự kiện lịch sử quan trọng liên quan tới vùng đất Phú Yên.

với diện tích hơn 13.000ha, vịnh Xuân Đài nằm trên địa bàn TX Sông Cầu và huyện Tuy An. Bao vòng vèo vịnh là các dãy núi cao và cũng chính là một phần của dãy Trường Sơn đâm thẳng ra biển. Ở phía đông mang bán đảo Xuân hưng thịnh bắt đầu từ đèo Vận Lương chạy về hướng đông - nam ấp ôm lấy vịnh Xuân Đài. Trên bán đảo Xuân phồn thịnh với 1 số ngọn núi hơi cao, vươn ra xa trên mặt nước tạo thành các vũng nhỏ, ko chỉ tiện lợi cho hoạt động đánh bắt thủy sản mà trong khoảng lâu đã phát triển thành 1 phần trong đời sống tinh thần của cư dân khu vực vịnh Xuân Đài: Vũng La, Vũng Sứ, Vũng Chào/Vũng Dông, Vũng Lắm, vũng nào cũng thương. Các dãy núi bao quanh cũng tạo cho bờ vịnh Xuân Đài một địa hình khuất khúc với những bãi đá mang hình thù lạ mắt, các bãi cát mịn màng vi vút dương xanh, các thôn ấp bình yên ổn nấp bóng dưới rừng dừa. Phần lớn hòa quyện có nhau tạo thành 1 màu xanh bất tận.

Vịnh Xuân Đài còn là một địa danh chứng kiến phổ quát sự kiện quan trọng gắn liền sở hữu tiến trình lịch sử 400 năm hình thành và phát triển của vùng đất Phú yên. Vào cuối thế kỷ XVI, những người Việt trước nhất theo ông Lương Văn Chánh vào Phú Yên đã chọn các vùng đất thuận tiện dọc những cửa sông, cửa biển để làm cho địa bàn sinh sống. Đó là những vùng Cù Mông, Bà Đài, Đà Diễn, Đà Nông. 1 Tài liệu có từ năm 1597, lưu giữ tại đền Lương Văn Chánh cho biết: “Lệnh Phù Nghĩa hầu (Lương Văn Chánh) dẫn đem các hộ dân mới tới tới những xứ Cù Mông, Bà Đài, Bà Diễn, Bà Nông, trên từ vùng sơn cước, dưới thì tới các cửa biển, cộng nhau lập nhà cửa, khai hoang đất hoang thành ruộng vườn, trải qua 3 vụ thì nộp thuế như thường lệ”. Vùng Bà Đài lúc bấy giờ bao gồm vịnh Xuân Đài và hạ lưu sông loại thuộc Tuy An hiện tại. Khu vực này vừa với diện tích canh tác phì nhiêu nhờ phù sa sông mẫu bồi đắp, lại vừa sở hữu vùng vịnh kín gió thuận tiện cho việc neo đậu tàu thuyền đánh bắt hải sản. Từ những điểm định cư trước hết, những lưu dân người Việt mở mang địa bàn sinh sống, khiến cho chủ cả vùng biển, đồng bằng và rừng núi rộng to phía tây, biến cả khu vực rộng to này trở thành trù mật, sầm uất. Đấy cũng là hạ tầng quan trọng để đến đầu thế kỷ XVII, khu vực vịnh Xuân Đài phát triển thành trọng tâm hành chính của vùng đất Phú yên.

Vào năm 1629, thủ phủ của Phú Yên là thành Hội Phú được xây dựng tại cửa Tiên Châu ngay bên bờ vịnh Xuân Đài, địa điểm xây thành sử cũ ghi là sở hữu núi Xuân Đài gần kề rũ xuống. Tòa thành này tồn tại cho đến năm 1836 thì chuyển đến thành An Thổ phương pháp tòa thành cũ khoảng 2km về phía tây. Cuối thế kỷ XIX, sau khi thiết lập nền bảo hộ lên phần đất Trung kỳ, thực dân Pháp đã đặt tòa Công sứ ngay tại Vũng Lắm vào năm 1887, song song cũng đặt Sở Thương chánh để kiểm soát việc kinh doanh tại đây. Năm 1888, thức giấc tuyến phố Phú Yên dời trong khoảng thành An Thổ ra gần tòa Công sứ, 1 năm sau đó tòa Công sứ chuyển ra Sông Cầu (các phường nội thị TX Sông Cầu hiện nay). Tỉnh giấc đường chuyển về lại thành An Thổ, đến năm 1899 cũng dời ra Sông Cầu và còn đó cho đến năm 1945.

Trong thời kỳ giao tranh giữa nhà Tây Sơn sở hữu nhà Nguyễn, vịnh Xuân Đài đã phát triển thành chiến trận mang rộng rãi trận thủy chiến to. Tháng 6/1775, sau lúc quân Tây Sơn khiến cho chủ đất Phú Yên, tướng của chúa Nguyễn là Tống Phước Hiệp chỉ huy đưa hơn 2 vạn quân giành lại vùng đất này. Quân của Tống Phước Hiệp chủ yếu đồn trú tại khu vực thành Hội Phú và vịnh Xuân Đài. Để ứng phó sở hữu quân của Tống Phước Hiệp, tướng Tây Sơn là Nguyễn Huệ khi bấy giờ mới 23 tuổi đã đưa một đạo quân theo đường núi La Hiên hài hòa với đội ngũ tại chỗ rồi bất ngờ tập kích nên quân của Tống Phước Hiệp chóng vánh tan rã, vịnh Xuân Đài lại trở nên một căn cứ thủy quân quan trọng của nhà Tây Sơn. Tới các năm rốt cục của thế kỷ XVIII, khi hàng ngũ đã lớn mạnh, Nguyễn Ánh thường xuyên kéo quân theo các con phố thủy từ phía nam ra quấy phá quân Tây Sơn và vịnh Xuân Đài phát triển thành chiến trường giao tranh ác liệt.

Vào tháng 6/1793, Nguyễn Ánh chỉ huy đại quân đánh chiếm Phú Yên, nhưng đến tháng 4 năm 1894 bị quân Tây Sơn đánh bại. Tháng 6/1800, quân của Nguyễn Ánh lại tiếp diễn đánh chiếm Phú yên, thủy quân đóng tại Vũng Lắm. Đến tháng 4/1801, quân Tây Sơn tấn công Vũng Lắm, tướng của Nguyễn Ánh là Lưu Tiến Hòa bị tử trận, quân Nguyễn Ánh thua to. Ko lâu sau đấy, quân của Nguyễn Ánh đánh bại quân Tây Sơn, cùng lúc tiêu diệt cả vương triều Tây Sơn để lập ra vương triều Nguyễn. 1 Trong những lần quân Nguyễn Ánh hành quân đến đây còn được lưu lại trong thơ cổ:

Cuối thế kỷ XIX, cuộc khởi nghĩa hưởng ứng phong trào Cần Vương do Lê Thành Phương lãnh đạo nổ ra ở Phú Yên. Tới tháng 6/1897, quân viễn chinh dưới sự chỉ huy của Chevreux, Tirant và nai lưng Bá Lộc đã đổ bộ vào vịnh Xuân Đài để đàn áp cuộc khởi nghĩa. Căn cứ của nghĩa quân đóng ở vịnh Xuân Đài do Bùi Giảng chỉ huy bị thất thủ, 2 tuần sau đấy cuộc khởi nghĩa bị dập tắt. Các thủ lĩnh chỉ huy của cuộc khởi nghĩa bị bắt và bị hành hình, trong ấy mang Ngô Kiêm Ký, một Hoa kiều tại Vũng Lắm chuyên cung cấp khí giới cho quân khởi nghĩa.

Tháng 4/1945 tàu hải quân của quân đội Nhật Hoàng tiến vào vịnh Xuân Đài đánh chiếm để làm bàn đạp tiến sâu vào đất liền, nhưng đã bị máy bay Đồng Minh bắn chìm giữa vịnh. Thân tàu chìm qua đời dưới làn nước sâu, chỉ còn nhô lên cột cờ tàu và đài Nhìn vào. Cho tới các năm cuối thập niên 80 đầu 90 của thế kỷ XX vẫn còn dấu tích trong vịnh Xuân Đài.

Vũng Lắm nằm trong vịnh Xuân Đài cũng là thương cảng hàng đầu của Phú Yên trong kí vãng, là lối vào thông thương giữa Phú Yên mang bên ngoài. Tại Vũng Lắm mang một cộng đồng người Hoa tới định cư vào khoảng cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX, họ chuyên khiến nghề kinh doanh, người Hoa đã góp phần làm Vũng Lắm thêm sa sầm uất. Vịnh Xuân Đài cũng là nơi diễn ra hoạt động ngoại giao đầu tiên giữa Việt Nam và Hoa Kỳ. Năm 1832, phái bộ ngoại giao Hoa Kỳ do Edmund Robert và George Thompson có theo thư của Tổng thống Andrew Jackson đến Vũng Lắm. Vua Minh Mạng cử Ngoại lang Nguyễn Tri Phương và Tư vụ Lý Văn Phức đến cùng quan tỉnh giấc Phú Yên lên thuyền thiết tiệc và khảo sát ý đồ của phái đoàn Hoa Kỳ. Qua bàn luận, phái bộ Hoa Kỳ cho biết họ tới đây để xin giao hảo thông thương. Khi nhận được thông báo này vua Minh Mạng giải đáp rằng ko mang gì trở lực nhưng phải tuân theo pháp luật của nước ta và lần sau giả dụ mang đến thì vào khu vực vịnh Sơn Trà để thương lượng cho thuận tiện.

Khu vực vịnh Xuân Đài còn là quê hương của danh nhân Đào Trí. Ông từng chuyên dụng cho dưới những triều vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức. Đào Trí từng giữ những chức Tả quân Đô thống và Tổng đốc Hà Ninh (Hà Nội, Bắc Ninh). Ông là 1 vị quan văn võ song toàn, đến như những đại thần trong Quốc sử quán của triều Nguyễn cũng phải ca ngợi: “khi đốc suất việc tỉnh thì chính sự được chấn chỉnh, lúc thống lĩnh việc quân thì thao lược thông hiểu. Võ thần như thế thật ít có”.

tới bây giờ, các sự kiện lịch sử đã lui dần vào kí vãng, nhưng các chứng tích về 1 thời hào hùng thì vẫn còn lưu dấu ở khu vực vịnh Xuân Đài. Cửa biển Tiên Châu là căn cứ thủy quân xưa kia, nay dân gian vẫn gọi là Trại Thủy. Dọc theo bờ vịnh Xuân Đài là những làng cổ được hình thành trong khoảng lâu đời như Tiên Châu, Bình Thạnh, Tân Thạnh, Phú Vĩnh, Triều Sơn... Tiếp giáp với Vũng Lắm vẫn còn dấu vết về một công đoạn kinh doanh sầm uất trên bến dưới thuyền. Trong ấy ở Tân Thạnh, Triều Sơn vẫn còn 1 cộng đồng người Hoa tới định cư và kinh doanh ở thương cảng Vũng Lắm vào khoảng cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX. Phía sau Vũng Lắm là núi Xuân Đài, trên núi này còn dấu tích các con phố cổ được vun đắp công phu bằng đá. Tương truyền trên đỉnh núi Xuân Đài từng có 2 khẩu súng thần công to nên mới mang câu: Ngó ra ngoài đảnh Xuân Đài/Thấy hai ông súng nằm dài giữa truông.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, vịnh Xuân Đài giờ đây đang bước vào một thời kỳ vững mạnh mới, tương thích sở hữu các điểm hay vốn sở hữu của một di tích danh thắng quốc gia.

#vinhxuandai52hz #vinhxuandaiphuyen52hz #vinhxuandaiodau52hz #52hz #trekking52hz

Xem Thêm: https://52hz.vn/vinh-xuan-dai/